Malaya, maayos, tapat, payapa, mapagkakatiwalaan, malinis at nababatid na halalan – mangyayari pa kaya?

March 13, 2022 Editorial

Ang elektoral na pulitika sa Pilipinas ay nagdurusa mula sa depekto sa institusyunal at pamamaraan na pinipigilan ito na maging makabuluhan sa epektibo at mahusay na pamamahala.
Bagaman ang halalan sa Pilipinas ay masasabing bukas ay may isyu ng kakulangan ng tunay na mga alternatibong pulitikal o kumpetisyon sa kandidatura dahil kailangang mayaman o tanyag ang mga kandidato upang manalo sa eleksiyon. Ang mataas ng halaga upang mahalal ay nagsisilbi bilang isang hadlang para sa popular na partisipasyon at isang pagganyak o insentibo para sa korapsiyon.
Kalimitan ang kumpetisyon ay hinahadlangan ng paggamit ng pulitikal na karahasan at ang mga pagpupursige upang tugunan ang isyu ng akses ay kailangan pang magbunga.
Mula sa isang perspektibo ng pamamaraan, ang proseso ng elektoral ay punong-puno ng mga oportunidad para gumawa ng pandaraya, mula sa rehistrasyon ng mga botante hanggang sa pagpapalaman sa balota at pakyawang pandaraya sa pamamagitan ng pagbalasa sa mga boto at pagbabago sa mga record ng elektoral. Hindi naging epektibo ang Commission on Elections sa pagpigil ng pandaraya, kaya nasisira ang kredibilidad nito bilang ang institusyon na siyang naatasang mamahala sa halalan ng bansa.
Isang batas ang ipinasa noong 2007 na nag-uutos na ang pagbilang ng mga boto ay kailangang “automated” para sa presidential, congressional, at local elections para sa May 10, 2010.
Ang pangunahing dahilan sa paglipat sa electronic na teknolohiya ay upang mabawasan ang oras sa pagbibilang at tabulasyon, gayundin ang intensiyon na bawasan ang pandaraya at mga kamalian sa pagbibilang at resulta ng canvassing.
Ang transisyon sa electronic na teknolohiya sa mga halalan sa Pilipinas ay produkto ng isang matagal at napakahirap na proseso na nagsimula noong 1992 bilang istratehiyang plano ng COMELEC para sa modernisasyon ng proseso sa halalan, ngunit hindi lubos na naipatupad hanggang noong 2010.
Kinontrata ng COMELEC ang isang kompanyang mula sa Venezuela, ang Smartmatic upang itatag ang isang computerized system na magbibilang ng mga boto habang ang mga ito ay ipinapasok sa makina. Sinabi noon ng Smartmatic na hindi masisira o makokompromiso ang “encryption” o mga impormasyon. Subalit taliwas ito sa sumunod na mga pangyayari kung saan kabi-kabila na ang naging aberya sa paggamit ng PCOS machine. Naakusahan na itong nagamit sa pandaraya ng ilang piling kandidato na tila “napaboran”.
Umusok na malawakang padududa sa kredibilidad ng Smartmatic, gayundin ang COMELEC, dahil sa patuloy na pagtangkilik sa Smartmatic sa kabila ng mga panawagang huwag na itong kontratahin. Nanaig pa rin ang COMELEC na gamitin sa nalalapit ng Mayo 9, 2022 elections ang Smartmatic.
Nadagdagan pa ang pagdududa ng ayon sa isang ulat ay nagkaroon na “pag-hack” sa mga impormasyon na mariin namang itinanggi ng komisyon. At nito lamang ay naging kontrobersiyal na naman ang COMELEC nang magpirmahan ng isang Memorandum of Agreement sa RAPPLER upang maging katulong nito sa pagbibigay ng mga impormasyon at pag-uulat sa isasagawang eleksiyon.
Tahasan itong binatikos ng marami na kalauna’y nag-udyok sa opisina ng Solicitor General na maghain ng reklamo at ihabla ang COMELEC sa Korte Suprema – bumigay ang COMELEC at binawi ang kasunduan.
Ang bagong computerized electronic voting machines ay layong pigilan ang pandaraya sa eleksiyon sa Pilipinas ngunit sa mga nangyayari ay tila kabaligtaran ito, lalo pa yatang naging malapit sa pandaraya ito, at naglalabasan na ang mga panibagong problema sa paggamit nito na lalong nagpapaigting sa duda ng pandaraya kung saan mismong ang komisyon ay may direkta nang kinalaman? Umiinit na ang pag-aalala na ang paggamit sa electronic voting machines sa Mayo 9 na halalan ay hindi magtatagimpay dahil sa mga problemang teknikal at mauwi sa panganib sa halip na patibayin ang kredibilidad ng balota.
Ang mga problema sa bagong istema ay maaaring mauwi sa hindi tamang pagbilang ng boto o sa manipulasyon, sa isang bansa kung saan ang pandaraya sa halalan ay nangyari na noon at sinisira ang katatagan.
Ang teknolohiyang pinili ng COMELEC at itinatag ay ipinagbubuntis ang mga panganib na maaaring humantong sa isang kapaha-pahamak na pagkabigo ng eleksiyon, giit pa rin ng COMELEC na hindi ito mauuwi sa hamon subalit ang isang lansakang pandaraya, subalit ngayon ay sa pamamgitan na ng isang makina ay makikinitang isang totoong posibilidad.
Polisiya ng estado na siguruhin ang malaya, maayos, tapat, payapa, mapagkakatiwalaan at nababatid na halalan. Mangyayari pa kaya ito?