SAKUNA SA TURKEY AT SYRIA MAGING ARAL AT PAGMUMULAT MULI

February 11, 2023 Editorial

Ang lindol o ang pagyanig ng lupa ay isang likas na sakuna na halos kasing-tanda na ng daigdig na nangyayari saan mang panig ng mundo. Sa mahabang kasaysayan ng mundo at masusing pagsasaliksik at pag-aaral ng mga eksperto sa lindol mula pa noong unang panahon ay lumitaw ang ilang uring sanhi ng lindol, gaya ng likas na pagsabog ng isang bulkan, epekto ng bulalakaw ngunit ang karamihan ng likas-na-nangyayaring mga paglindol ay nagmumula sa paggalaw ng mga plato ng lupa. Kakaunti ang naiintindihan hinggil sa mga lindol hanggang sa paglitaw ng seismolohiya sa pagsisimula ng ika-20 siglo.

Ang seismolohiya na pag-aaral ng lahat ng mga aspeto ng mga lindol, ay nagbigay ng mga kasagutan sa napakatagal ng mga tanong sa kung bakit at paano nangyayari ang mga lindol. Halos 50,000 lindol na sapat na malakas upang mapansin sa tulong ng mga instrumento ay likas na nangyayari bawat taon sa buong mundo. Sa mga ito, tinatayang 100 ay sapat na laki upang magdulot ng malaking pinsala kung ang sentro nila ay malapit sa mga lugar na tirahan. Ang napakalakas na mga lindol ay lumilitaw sa aberaheng nasa isa kada taon. Sa lumipas na mga siglo ay naging responsable ang mga lindol sa milyonmilyon na kamatayan at ng hindi mabilang na halaga ng pagkasira ng mga ari-arian.

Nakakagimbal at nakakadurog ng puso ang nangyaring sakuna ng malakas na lindol (7.8 magnitude) sa mga bansang Turkey at Syria nitong madaling araw ng Enero 6 na hanggang sa mga oras na ito ay naitatala na ang mahigit sa 21,000 tao ang namatay at 78, 124 ang nasugatan gayundin naapektuhan ang mahigit sa 4 milyong tao at ikinalulungkot ng mga opisyal dito na marami pa ang hindi nakukuha na natabunan ng gumuhong mga gusali, buhay o patay man na dadagdag pa sa bilang ng mga biktima dahil ang pag-asang makukuha pa sila ng buhay ay lumiliit na sanhi ng lumalalang kondisyon ng panahon doon.

Maraming tulong na mula sa maraming bansa ang bumuhos sa dalawang bansa at nagpadala rin ang maraming bansa ng kani-kanilang rescue teams upang tumulong sa paghahanap sa mga
biktima na magbabakasakaling may mga maililigtas pa silang buhay. Ang mga tulong ay ipinapaabot sa kabila ng politikal at heograpikal na digmaan sa mga lugar. Ang likas na sakuna ay isa sa pinakanakamamatay na lindol sa nakalipas na dalawang dekada. Kapansinpansin na karamihan sa mga biktima ay nasa kanilang mga gusaling tirahan na kahit konkreto ang mga ito ay walang ligtas sa lakas ng lindol.

Gaya ng mga bansang Turkey at Syria, ang Pilipinas ay may malalim ding kasaysayan ng mga sakuna. Isa dito ang di-makakalimutang “killer-earthquake” noong Huylo 16, 1990 (7.7 magnitude) na yumanig sa buong Luzon at na pumatay ng libo-libong tao, nag-iwan ng bilyong halaga ng pinsala. Isa ang Lungsod ng Baguio sa lubos na napinsala na magpahanggang sa ngayon ay bumabalik pa rin ang bangungot ng sakuna lalo na sa mga nakaranas at saksing biktima nito. Ayon sa Philippine Institute of Volcanology and Seismology (PHIVOLCS-DOST), ang Pilipinas ay isang lindulin na bansa na nakakapagrehistro ng mga pagyanig araw-araw, subalit karamihan ay hindi nararamdaman.

Nakakapagtala ang PHIVOLCS ng aberaheng 20 mga lindol sa isang araw at 100 hanggang 150 pagyanig ang nararamdaman bawat taon. Karaniwan, hindi ang pagyanig ng lupa mismo ang pumapatay sa panahon ng isang lindol. Ito ay nauugnay na pagkawasak ng gawang-tao na mga istruktura at pag-uudyok ng ibang likas na mga sakuna gaya ng tsunamis, avalanche at pagguho ng mga lupa. Kabalintunaan nga na ang inaakala nating magiging kanlungan natin at itinuturing na ligtas na lugar, daya ng bahay at gusali ay siya pala ang magiging sanhi ng kamatayan ng tao sa oras ng isang malakas na lindol. Kaya, napakahalaga ng maayos na pagplaplano hindi lamang sa tibay at disenyo ng isang gusali kundi maging sa lugar na pagtatayuan nito.

Sa mga gagawing mga maraming palapag na pabahay sa Baguio, sana ay naisaalang-alang ang mga ito. Totoong hindi makakayang tapatan ng gawang-tao ng mga istruktura ang lakas ng kalikasan subalit sa maayos at matibay na mga gusali ay hindi gaboon kadaling gumuho ito kung saan may pagkakataon pang makalikas ang mga naninirahan dito. Isa itong magandang paghahanda sakaling may dumating na malakas na lindol. Ang pinsala sa Turkey at Syria ay isang halimbawa ng napabayaang imprastruktura na dapat maging aral at pagmumulat sa atin lalo na sa mga namumunong opisyal.