MGA KATUTUBO AT KATUTUBONG DUNONG: PAHALAGAHAN, PANGALAGAAN, AT PARANGALAN – NGAYON AT SA MGA SUSUNOD PANG MGA PANAHON

October 19, 2024 Editorial

Sa akdang Indigenous Peoples’ Movements: Past and Present, nagbigay ito ng isang makasaysayang pangkalahatang-ideya ng mga pakikibaka upang muling maitatag ang katutubong pagkakakilanlan at awtonomiya sa buong kasyasayan. Ang mga katutubo ay mga tradisyunal na komunidad na patuloy na inookupahan ang lupang tinirahan nila at kung saan ang mga kasaysayan ay nauna pa sa pagdating ng mga Espanyol noong 1521. Ang mga Moro ng Mindanao, ang mga Lumad, ang mga Kalinga, mga Tagalog, Ilocano, Igorot, Bikolon, Aetas, at mga Agta ay kabilang sa mga komunidad na ito.

Bago naging mga mangingisda at magsasaka, ang kanilang mga ninuno ay mga mangangaso at agrikulturista. Ang mga katutubong pamayanang kultural ng Pilipinas ay may mahabang kasaysayan ng pakikibaka para sa kanilang mga karapatan, mga ariarian ng mga ninuno, at awtonomiya. Ang mga katutubo ng Pilipinas ay tumugon sa panlabas na pang-aapi na may iba’t ibang kilusan at pagtugon sa nakalipas na isang daang taon. Ang panahong ito ay nagwakas sa mga misyon ng Kastila na “sibilisasyon” na nagtangkang sirain o alisin ang mga lokal na kultura sa pamamagitan ng sapilitang pagbabago, asimilasyon, at pagbabago.

Ang unang reaksiyon ay pagsuway at ang mga katutubo ay nakipaglaban kasama ang mga Pilipinong may lahing Espanyol sa rebolusyon ng Pilipinas laban sa Espanya. Gayunpaman, kasunod ng kalayaan mula sa Espanya noong 1898 ay ibinukod ng mga Pilipinong nasa mataas na lipunan ang mga katutubo mula sa kahulugan nito ng “mga Pilipino.” Sa halip ay itinuturing lamang nila ang mga Pilipinong may lahing Espanyo; at kultura. Dahil dito, ang mga katutubo ay nakaranas pa rin sa paniniil at diskriminasyon. Sa nakalipas na mga taon, muling nagising ang ilang mga katutubong grupo sa pangangailang ibalik ang kanilang mga Karapatan sa kapanganakan at awtonomiya bilang natatanging mga tao sa loob ng bansang estado ng Pilipinas.

Ang National Indigenous Peoples Month sa Oktubre ay isang pagdiriwang sa Pilipinas na layong suportahan at itaas ang kamalayan ng mga katutubong pamayanang kultural. Inaasahan na mas maraming Pilipino ang makakaalam sa napakaraming kontribusyon ng National Indigenous Peoples Month. Ang mga katutubo ay binubuo ng hanggang
10% ng kabuuang populasyon sa mga umuunlad na mga bansa gaya ng sa Timog-silangang Asya. Ang Pilipinas lamang ay mayroong mahigit 50 natatanging katutubong pamayanang kultural na naninirahan sa mga lupain ng kapuluan. Kilala ang mga Katutubong ito sa kanilang mayamang pamana sa sining at kultura, kadalubhasaan sa mga partikular na hanapbuhay, at karunungan sa lupaing nagpapanatili sa kanila sa loob ng maraming siglo.

Ang Indigenous Peoples Month at ang Ika-27 Taon ng Indigenous Peoples Rights Act (IPRA) na pagdiriwang sa taong ito ay mula Oktubre 1-30 na may temang “Mga Katutubo at Katutubong Dunong: Pahalagahan, Pangalagaan, at Parangalan.” Pinapangunahan ang mahalagang pangyayaring ito ng National Commission on Indigenous Peoples (NCIP). Ang selebrasyon ng Oktubre ay magtatapos sa aktbidad ng pagpaparangal sa mga Katutubo na pangnahing tagpagpakilos at kampeon para sa IPRA, mga praktisyoner at tagapagtaguyod sa pangangalaga/pag-iingat ng kultura ng mga Katutubo at paglilipat ng mga katutubong kaalaman, sistema at kasanayan sa mga nakababatang henerasyon. Nararapat lamang na ang mga Katutubo at Katutubong Dunong ay pahalagahan, pangalagaan, at parangalan, ngayon at sa mga susunod pang mga panahon at huwag hayaang magamit at mapagsamantalahan ninuman – lalo na ng mga politiko para sa kapakinabangang politikal at pansariling interes.