‘WATWAT’: MANIPUD ITI TRADISYON, NAGBALIN A NEGOSYO

March 31, 2025 Lifestyle

Idiay Cordillera, saan a mawawaan ti watwat iti nadumaduma a naespesyal nga okasyon kas iti cañao, kasangay, kasal, ken dadduma pay a panagkakammayet. Simbolo daytoy ti kinamanagparabor ken panagkakadua dagiti Igorot—maysa a kababalin a mangipatungpal iti kultura ti pannakikadua. Ngem gapu iti panagbaliw ti panawen, ti idi ketdi a libre a panangited, nagbalin a negosyo. Sigun ken Wilbert Wanas, maysa nga edukador ken IP culture advocate, ti watwat ket saan laeng a maysa nga ordinaryo a makan, no di ket maysa a representasyon ti panagkakadua. Ti watwat ket simbolo ti pannakimanagparabor, panagkakadua, ken panagsisinnaranay ti komunidad. Saan laeng daytoy maipapan iti makan a maaramid, nu di ket ti aktuwal a panangwaras ti watwat nga awan bayad na, especially kadagiti naespesyal a pagtitipon,” kinuna ni Wanas.

Tradisyunal a maaramid ti watwat babaen ti panaglaga wenno panagpakpakuar ti dadakkel a ikis ti baboy wenno dadduma pay nga ayup nga asin laeng ti pampalasa. Libre a maiwarwaras kadagiti umay makipagkakadua. Ngem itatta, saan mo nga masapul ti umay iti maysa a selebrasyon tapno makaraman ti watwat. Idiay La Trinidad, Benguet, maysa a restoran ti immuna nga nangipatungpal ti “authentic watwat” uray awan ti naespesyal a okasyon. Sigun ken Glenn Mart Pangkawan, tagtagikua ti Watwat Country, awan ti naisagana da a panagpukaw ti kinaawagas ti watwat. “Maysa kadagiti kayatmi ket ti saanmi a dadaelen ti watwat. Daytoy ket maipatungpal laeng iti kasta a panagserbi, kasla met lang ti makitkita yo iti cañao wenno dadduma pay a selebrasyon,” kinuna ni Pangkawan. Idiay Itogon, Benguet, ti Hannheart Watwat ket agserserbi met iti “Watwat Overload.”

Para kadagiti tagtagikua da a da Mara Andres ken Mark Anthony Wayang, daytoy a negosyo ket saan laeng nga agpampanunot ti kwarta, nu di ket maysa a wagas ti panangibinglay ti kultura dagiti Igorot. “Maysa daytoy a negosyo a saan laeng gapu ti kwarta, ngem daytoy ti maysa nga wagas ti panangwaras ti kultura ken pammati tayo. Iti daytoy, maipasa mi ti lasa, alaala, ken rikna ti tradisyon,” kinuna ni Andres. Ngem saan amin a kakailian ket naparabur kadaytoy a panagbaliw. Para kadagiti tattao a nagtakder ti tradisyon, sumagmamano kadakuada ti madaydayaw a kas natataengan a saan da a kayat ti panagbalin ti watwat a maysa a babayadan a makan. “Saan kami nga kontra ngem ti saan mi laeng a kayat, ngem daytoy nga watwat nga ibagbaga da ket dapat libre laeng a maipaay kadagiti umay makikadua,” kinuna ni Vicenta Dimbanan.

Sakbay ti daytoy, ni Narcisa Wakat, maysa pay a natataengan, ket impatungpal ti kinaawan na ti panakailako ti watwat kadagiti restoran. “Ti watwat ket dapat libre. No adda agwaras ti watwat, dapat ti umay agparte ti makagatang, saan a maiserbi iti restoran,” kinuna na. Sakbay ti dakkel a debate, adu pay latta dagiti agtultuloy a mangsuporta ti watwat business, gapu ta daytoy ket maysa a wagas ti panangpreserbar ken panangipatungpal ti kultura ti Igorot. Ngem sumangpet ti suhesyon ni Wilbert Wanas tapno maliklikan ti pananglabas iti kultura. “No kayat dagiti restoran a i-highlight ti daytoy a makan, mabalin da a bagbagan a ‘watwat-inspired’ wenno ‘watwat-style’. Tapno no umay dagiti turista, saan da a maammuan wenno agpampanunot nga ti watwat ket dapat bayadan,” kinuna ni Wanas. Ti debate maipanggep ti watwat ket agtultuloy, ngem ti nasigurado—agpatingga daytoy a maysa kadagiti simbolo ken tawid ti kultura dagiti Igorot.

By: Jobinthod Ampal UB Intern